O Fado ..
Fado en Resultaatgerichte Psychologie ..
|
'Wat is dát nou voor combinatie!' zullen veel mensen denken .. Bij het horen van de naam 'Resultaatgerichte Psychologie' denken sommige mensen meteen aan nogal triviale zaken zoals 'bedrijfsresultaat', 'prestatie' of 'productie'. Begrippen die doen denken aan druk en jachtig leven, hectiek en stress. Wat heeft dat te maken met Fado? Dat genre van zangkunst, die traditie van het Portugese levenslied, vol weemoed en verlangen, emotie en hartstocht? |
 |
|
|
Fadista, ca. 1920.
|
 |
Nee mensen, het 'resultaat' waar ik op doel is datgene waar het ons allemaal uiteindelijk bij uitstek om gaat:
kwaliteit van leven.
En omdat de materiële en fysische factoren in ons leven alleen maar - en hoogstens - een middel zijn voor het doel, draait het beoogde resultaat voor ons allen uiteindelijk, in ons diepste wezen, om kwaliteit van subjectieve beleving. En wat is belangrijker voor de kwaliteit van je beleving dan emotie, gevoel, passie? Percebes? Com certeza ! |
|
Amalia Rodrigues, em concerto nu Café Luso, sexta feira, 25 de abril 1952.
|
 |
|
 |
|
|
Lisbona (Olisipo) em Tejo, ca. 1590.
|
Lisboa em Tejo, vista panoramica, ca. 1930.
|
 |
 |
|
Avelino de Sousa.
|
Julia Florista.
|
Maar dan nog! Veel mensen hebben bij de termen 'resultaatgericht' of 'doelgericht' de associatie met een ander
stereotype idee: het doel of resultaat waar het om gaat moet en zal altijd alleen maar zoals dat heet 'positief
' zijn. En dat 'positieve' is dan, volgens de overheersende opvatting, in ieder geval iets in de trant van
geluk, vreugde, plezier, vrolijkheid .. kortom: leuk, gezellig en fijn, zorgeloos en free-floating,
ook wel gekenschetst als 'rozeschijn en manegeur' ..
Nou ja, dan kan je nog wel wat anders verzinnen als uitingsvorm van zo'n 'positief resultaat': vrolijke feel good muziek, zoals Salsa, Merengue, en de Braziliaanse Samba .. Maar Fado ? Wat moeten we met al die melancholie, die emotie en dat levensdrama die hierin vertolkt wordt? |  |
 |
|
Julia Mendes.
|
Fado de Lisboa, Mouraria, 19de eeuw.
|
Stem uit het hart
 |
Dat zal ik je vertellen. Mijn ervaring is dat de Fado
een zeer waardevolle aanvulling biedt aan de Noord-Europese sterk cerebraal gerichte psychologie, met name wat betreft
de emotionele component, factor of dimensie.
De
Fadovertegenwoordigt in haar teksten en in haar zangkunst een eigen 'wetenschap' van het gebied van emotie.Wij in Noord-Europese sferen hebben een sterk functioneel idee van emotie en passie. Simpel gezegd, het moet ergens toe dienen, 'het moet iets opleveren'. |
|
Fadista em concerto, ca. 1965.
|
 |
 |
|
Teatro Maria Vitoria, Alfama, Lisboa.
|
Maria Vitoria.
|
De Fado is bij uitstek de unieke kunst van zingen
vanuit je kwetsbaarheid, het tonen van gevoelens vanuit echtheid. Hier past het gezegde 'echtheid is geen truc'.
De echte fadista zingt waarachtig, 'recht vanuit het hart' zonder enige opsmuk, gespeelde of geveinsde emotie of andere
kunstmatige toevoeging.
Dat past ook bij de betekenis van fado, als 'lot': overgave aan het lot, en erkennen van het lot, die vreemde combinatie van waardigheid en deemoed. |
 |
|
Amalia Rodrigues, ca. 1955.
|
 |
||
 |
|
|
|
Lisboa, panorama tirado do jardim de São Pedro d'Alcantara, ca. 1930.
|
Lisboa, panorama 2000.
|
|
 |
Typisch voor Fado is ook dat ze een enorme rijkdom
aan subtiele gevoelsinhouden tot uitdrukking kan brengen, waardoor een grote subjectieve kwaliteit mogelijk wordt.
De mate van ons welbevinden stellen we graag voor als één totaal-score, een punt op één lijn van 'slecht' naar 'goed'.
Subjectieve beleving is echter geen lijn maar een 'ruimte' - ook genoemd 'Bubble of Perception' -
met heel veel dimensies, waarin alle denkbare ervaringsinhouden - kleuren en geuren, tonen en stemmingen -
kunnen voorkomen, elk in oneindig veel verschillende variaties en facetten. Elk van die inhouden
heeft een bepaalde kwaliteit, en die kwaliteiten kunnen ook weer in elke denkbare combinatie voorkomen.
Inhouden van ervaring zijn vaak net zo min te vergelijken als appels en peren, laat staan te sommeren en te middelen tot één totaal-score. Dat geldt nog het sterkst voor de meest intense van onze ervaringen. |
|
Maria Teresa de Noronha, ca. 1975.
|
|
De Fado respecteert deze oneindige rijkdom
van de wereld der subjectieve beleving, zonder vergelijking, oordeel of afkeuring. Deze kunst ervaren is op zichzelf
een prachtig resultaat ..
Je kunt dus zeggen dat de Fado eigenlijk een heel specifieke kunstvorm is, met heel karakteristieke kenmerken, een unieke, diepe eigenheid en daardoor zeer herkenbaar. Toch is het niet zo dat ze zomaar een beetje ergens in het abstracte rondzweeft: het zijn uiteindelijk vele gewone, echte, levende mensen geweest: fadistas, van vlees en bloed, die met hun toewijding, met het bloed-zweet-en-tranen van hun leven, aan die rijkdom van de Fado vorm gegeven hebben - en vooral: een onschatbare inhoud. Sommigen hebben daarbij een werkelijk sublieme kwaliteit bereikt, soms tot een welhaast ultiem niveau - zodat we het niet zomaar hebben over 'emotionele intelligentie', maar iets dat je volgens mij gerust emotioneel geniaal kunt noemen. Het is dan ook met het grootste respect en diepe genegenheid voor deze mensen dat ik op deze pagina zomaar wat indrukken, citaten en aspecten van de Fado bij elkaar heb gezet. |
 |
|
Maria Teresa de Noronha, ca. 1975.
|
Voz do Coraçao1. Não me tentes, por favor .. Deixa-me, só torturada; Para que, falares-me : do amor, São palavres : sem valor, E a mim : não .. dizem nada .. 2. Podes falar-me talvez, Com toda, a sinceridade; Mas amar tão : mal me fez, Que tentar : mais uma fez, Sería .. : leviandade .. 3. Não fiques zangado não, Com este, meu proceder; Eu posso não : ter razão, Mas é o meu : coração, Que me diz : para não : querer ..
Voz do Coraçao
(Letra de Alberto Rodrigues, Música de Alfredo Marceneiro, Voz de Mariana Silva, 'Grande Estilista do Fado', Estoril, 1993, no. 7. ). |
Voice of the Heart1. Don't tempt me, would you please .. That only leaves me, tortured; For all your talking, of love; is just words, without value, And to me, they don't say nothing .. 2. You may talk to me, perhaps, .. With all sincerity; But making love, in this way, does me no good; And to try once more, Would be plain foolishness .. 3. Don't be angry with me, With this way of mine; I may or may not be right, But it is my heart, That tells me, not to want it .. |
'Stem van het hart'.1. Alsjeblieft, verleid me niet, hou op, me zo te kwellen; Want al je gepraat over liefde, zijn woorden zonder waarde, en mij, zeggen ze niets .. 2. Je kunt praten misschien, met alle oprechtheid; Maar de liefde, op die manier doet mij geen goed, en het nog eens proberen, zou dwaasheid zijn .. 3. Maak je niet boos, over mijn manier van doen; Ik heb misschien geen gelijk, maar het is mijn hart, dat me zegt .. dit niet te willen .. |
 | |
 |
|
|
As praias do Regão de Lisboa (Setúbal).
|
As praias do Alentejo occidental.
|
De macht van het lot
We kunnen ons in ons leven zeker wanen, meester van onze situatie,
doelgericht op weg van de ene verworvenheid naar de ander. Steeds bouwend aan onze toekomst, al is het met vallen en opstaan, ondanks tegenslagen of stagnaties toch steeds weer doorgaan. Maar uiteindelijk is alles onderhevig aan de onberekenbare grillen van lot en toeval. |
 |
|
Augusta Ermida.
|
Het leven is tóch sterker |
||
 |
Het leven is altijd sterker - dan alle inspanningen die we ons getroosten.
Zeker, je kunt je doelen en idealen houden, en streven naar echte resultaten .. plannen en oprechte voornemens vormen, zelfs afspraken aangaan, en acties ondernemen.
Maar weet dat de golven van het noodlot stromen zonder enige rede of richting.
"Fado gaat over het besef dat het lot zich niet laat bevechten. Het is wat niet veranderd kan worden. Het is het vragen naar het waarom zonder antwoord te krijgen. Het is het altijd zoeken - ook met het besef dat er geen antwoord komt." "O Fado é sobre a realização que o destino não permite luta. É o que não pode ser mudado. É perguntar porquê sem obter uma resposta. É sempre a busca - também com o entendimento de que há nenhuma resposta vem.")
(Amália Rodrigues).
|
|
|
Amália Rodrigues.
|
|
"De Fado spreekt vanuit een stille eerbied,
geboren uit het besef dat elk verlangen of plan van een sterveling het risico loopt van vernietiging door krachten die buiten de macht van het individu liggen" "The Fado speaks from a silent reverence, born from the awareness that any desire or plan of a mortal runs the risk of destruction by forces beyond control of the individual"
(Paul Vernon, Rough Guide to World Music, Penguin Books, UK).
Daarom .. accepteer het wanneer het leven je op je weg confronteert met onaangename wendingen
in de loop der gebeurtenissen - in de buitenwereld, maar soms ook in de roerselen in je binnenwereld.
Laat het maar gebeuren, laat de dingen voor de zoveelste keer weer veranderen; laat je meevoeren op de stroom van het noodlot. Laat het éne doel los, en hervat je reis naar een ander doel. De ontzagwekkende macht van het lot - erkennen, respecteren; beluisteren, benutten als 'gids': naar een andere weg, van ècht waardevolle dingen. |
 |
|
Teresa Silva Carvalho, ca. 1970.
|
 |
 |
 |
|
|
Fernanda Maria.
|
|
De stromen van het bestaan
 |
"Verandering is de ware aard van deze wereld.
Verandering is het enige waarvan we zeker kunnen zijn". "Change is the true nature of this world. Change is the only thing we can be sure of".
(Nãomi Judd).
"De tijd sterft en wordt wedergeboren, zonder dat wij haar kunnen bijhouden" "O tempo morre e renasce, sem que o sintamos correr".
(Fernando Pessoa).
|
|
Teresa Tarouca.
|
|
"Welk lot, welke vloek beheerst ons beiden, mijn hart;
dat we zo van elkaar verwijderd zijn? We zijn twee stille dromen, twee bestemmingen die elkaar missen, twee geliefden van elkaar gescheiden .." "Que destino ou maldição manda em nós, meu coração; um do outro assim perdidos? Somos dois gritos calados, dois fados desencontrados, dois amantes desunidos".
Maldição (Arthur Ribeiro;
Ferrer Trindade/ Amália Rodrigues). |
 |
|
Celeste Rodrigues.
|
|
"Als een meeuw van de zee zou komen
om me de lucht / van Lisboa te brengen, wat zou mijn hart volmaakt in mij kloppen, mijn liefste" "Se uma gaivota viesse traver-me o céu de Lisboa no desenho que fizesse, messe céu onde o olhar é uma asa que não voa, esmorece e cai no mar, que perfeito coração no meu paito bateria".
Gaivota (Alexandre O'Neill;
Alain Oulman/ Amália Rodriques). |
 |
|
Lisboa, O Rossio.
|
 |
"Tussen geheimzinnige schaduwen,
tussen sterren die ver weg schijnen; zullen wij onze rozen uitwisselen, en ze dan vergeten; als mijn bloed mij niet valselijk bedriegt, dan gaan we naar Viana - mijn lief, ooit, op een dag." "Entre sombras misteriosas, em rompendo ão longe estrelas, trocaremos nossas rosas para depois esquecè-las; se o meu sangue não me engana como engana a fantasia, havemos de ir a Viana - meu amor de algum dia"
Havemos de ir a Viana
(Pedro Homem de Mello; Alain Oulman/ Amália Rodriques). |
|
Saudade dos Santos.
|
"In het uur van het afscheid,
prikten jouw ogen in de mijne; .. we hadden elkaar beloofd, niet te huilen, in het uur van het afscheid; .. Maar bij het uitvaren van je schip, stroomden mijn tranen, meer dan ooit" "Na hora da despedida, teu olhar poisou no meu; .. prometemos não chorar, na hora das despedidas. .. poi mal o barco partiu Ficaste a chorar mais eu".
Na hora da despedida (D.R.).
"In the hour of departure, your eyes tingled in mine, .. though we promised not to cry, in the hour of departure, .. but the boat when it was leaving, still made me cry, even more." |
 |
|
Amália Rodriques.
|
 |
"Met welke stem zal ik treuren
om mijn droevig lot; dat mij begraven heeft, in zo'n moeilijke hartstocht" ("Com que voz .. chorarai meu triste fado, que em tua dura paixão me sepultou")
Com que voz (Luís de Camões, Os Lusiades;
(Alain Oulman/ Amália Rodriques). |
|
Amália Rodriques.
|
 |
|
|
Amália Rodriques.
|
Foi Deus"Não sei, não sabe ninguém porque canto o Fado neste tom magoa de dor en de pranto ... Foi Deus - que luz ãos olhos, perfumou as rosas, deu oiro au sol en prata ão luar .. e deu-me esta voz a mim .."
Foi Deus
(Alberto Janes/ Amália Rodriques). |
'God given'"I don't know, and none of us knows, why I am singing the Fado; in a voice full of longing and sadness .. It has been God, that gave us the light in our eyes; that gave the roses their sent, that gave the sun his gold and the moon her silver .. it was God that gave me this voice". |
'God gegeven'"Ik weet niet, en geen van ons weet, waarom ik de Fado zing; in die ijle toon van pijn en treurnis ... Het was God, die licht in onze ogen gaf; die de rozen hun geur gaf, die de zon zijn goud gaf en de maan zijn zilver .. het was God die me deze stem gaf". |
 |
 |
 |
Esmeralda Amoeda.
|
|
Esmeralda Amoeda, 2002,
em restaurante Adega do Ribatejo, Bairro Alto, Lisboa. |
|
 |
'In het midden van het klare daglicht - op die oh zo treurige dag, groot, groot was de stad - en niemand die me herkende. Maar ineens, kwamen me tegemoet, twee ogen, zo mooi, - dat ik dacht dat ik enkel droomde, Een stel ogen zoals die er waren .." "No meio da claridade - Daquele tão triste dia, Grande grande era cidade - E ninguém me conhecia. Então passeram por mim Dois olhos lindos depois Julguei sonhar vendo enfim Dois olhos como há só dois .."
Fria Claridade
(Amalia Rodrigues). |
|
Lisbona (Olisippo) em Tejo, ca. 1640.
|
Voor het ontroostbare
|
"Schoonheid is een prachtige troost als je geen echt verdriet hebt en alleen maar wat melancholie hoeft op te kloppen over de afgrondelijkheid van het bestaan .. "; .. Er is kennelijk in mensen een onuitroeibare behoefte aan melancholie, aan een nabijheid van de onpeilbare afgrond van het bestaan en, om een mooie titel van Patricia de Martelaere te gebruiken, 'een verlangen naar ontroostbaarheid' dat zij elkaar nauwelijks lijken te gunnen. ".
(C. Verhoeven, Onze samenleving biedt geen gelegenheid om te rouwen; Trouw, 15-2-2000).
"Alle vogels van de melancholie koeren in de keel van Amália Rodrigues"
(Christiane Rochefort, 'Tous les Oiseaux de la Melancholie'; Arts, 1959).
|
 |
 |
|
|
Madredeus - Teresa Segueira.
|
Sem RazãoMeu amor, não me perguntes o motivo .. Da paixão que me tortu-ra. A verdadeire paixã-o, Não tem razã-o, Nem se procura. É desgosto ou felicida-de, Que chega em qualquer altura. Por-que gostei de ti, não sei .. Pois nada fiz, P'ra que te queira .. Se o amor, me prendeu, Que culpa, tenho éu, De querer-te, Desta manei-ra. O amor não anda as ordens de ninguém .. Apare-ce de surpre-sa. Só sei que assim, que te vi, Olhei, p'ra ti, E fiquei presa .. Neste mundo ninguém sabe, Do amor, a natureza. Ninguém sabe onde mora, a sorte, Nem se adivinha, Um mau castigo. E o amor, quando vem, Não sabemos, também, A sorte, Que trás, consigo.
Sem Razão
(Letra: Fernando Farinha, Música: Alberto Correia, Voz: Amalia Rodrigues). |
'Without reason'My love, do not ask me for which reason this passion is torturing me. A passion that is true doesn't have a reason, nor can it be explained. Just like disgust or happiness, that may follow anytime. Why I love you, I do not know; There was nothing I did, to long for you .. If love would leave me, what guilt would be mine, to have wanted you, this badly. Love doesn't follow orders from anyone, She appears by surprise. The only thing I know is, when seeing you, and looking you in the eyes, makes me a helpless prey. In this world no one knows of love, her true nature. Nobody knows where fate resides, nor can foresee a bad punishment. And love, when it comes, We do not know, just the same, what fate it is, she brings with her. |
'Zonder reden'.Mijn lief vraag me niet wat de reden is, van de hartstocht die me blijft kwellen. Een hartstocht die oprecht is, heeft geen enkele reden, en laat zich niet verklaren. Samen met alle smart of geluk die elkaar, willekeurig, opvolgen. Waarom ik van je hou, ik weet het niet, Er is niets dat ik eraan doe, om naar je te verlangen .. Als deze liefde mij verlaat, wat een schuld draag ik dan, om zo naar jou te verlangen, als ik heb gedaan. De liefde heeft geen enkele vorm van ordening, wanneer ze verschijnt, is dat altijd een verrassing. Het enige dat ik weet is, jou te zien, en jou gade te slaan, mij tot een willige prooi maakt. In deze wereld is er niemand die iets weet van de liefde, en haar ware aard. Niemand die weet waar het lot woont, noch welke wegen zij volgt. En als de liefde verdwijnt, weten we evenmin, wat het lot is wat zij met zich meeneemt. |
 |
 |
Renascimento1. Se eu de saudades, morrer; Apalpa meu / coração. Talvez eu torne / a viver; ão calor / da / tua mão. 2. Estou cansado, de esperar; E não / te vejo, aparacer. Não é / para admirar; Se eu de / saudades / morrer. 3. Se apos morta, teres voltado; Em busca / do / meu perdão. Embora frio, e parado; Apalpa / o meu / coração. 4. Se com / a tua mão / fizeres; O meu / coração / aquecer. Num beijo / que / tu me deres; Talvez / eu torne / a viver. 5. Se o meu / coração quente; Renascido / da paixão. Viverá / eternamente; Ão calor / da / tua mão.
Renascimento
(Letra de Fernando Farinha; Música Popular; Fado Menor, Voz de Mariana Silva ). |
Born again1. Should I die of missing you; then still, my heart would beat. And perhaps, I would turn to life again; in the warmth - of your arms. 2. I was tired of looking for you; and not seeing you appear. It wouldn't be to admire, when I would die of missing you. 3. But if, after my death, you would yet return; and looking for my remains; Then, somewhere, cold and still, still my heart beats silently. 4. If you would then, with your hands, would warm my heart again; then - in just one kiss you gave me; perhaps I would return to life again. 5. And my heart being warmed again, reborn out of love; then I will live forever, in the warmth - of your arms. |
Wedergeboorte1. Als ik van gemis zou sterven; dan klopt nog steeds mijn hart. Misschien kom ik opnieuw tot leven; in de warmte - van jouw armen. 2. Ik was moe van het zoeken naar jou; maar ik zag je niet verschijnen. Het is niet om te bewonderen, als ik van gemis zou sterven. 3. Maar mocht je, na mijn dood, terugkeren; en op zoek gaan, naar mijn resten; Dan ergens, koud en stil, klopt nog steeds mijn hart. 4. Als je dan met je handen, mijn hart opnieuw verwarmt; Dan - in één kus die je me geeft; kom ik misschien opnieuw tot leven. 5. En als mijn hart weer warm is, herboren vanuit liefde; Dan zal ik eeuwig leven, in de warmte - van jouw armen. |
 |
 |
 |
 |
|
Dulce Pontes.
|
|
 |
 |
|
Dulce Pontes.
|
|
 |
 |
|
Cristina Branco.
|
 |
 |
|
Cristina Branco.
|
 |
 |
|
Katia Guerreiro.
|
 |
 |
|
Ana Moura.
|
 |
 |
|
Mafalda Arnauth.
|
Ana Sofia Varela.
|
Top fadistas
Adelina Fernandes
Amália Rodrigues
Ana Moura
Ana-Sofia Varela
Augusta Ermida
Beatriz do Conceição
Carminho
Celeste Rodrigues
Celestina Luísa
Celia Lobos
Cidelia Moreira
Cristina Branco
Dulce Pontes
Ercilia Costa
Ermalinda Vitória
Esmeralda Amoedo
Fafa de Belém
Fernanda Baptista
Fernanda Maria
Helena Tavares
Herminia Silva
Joana Amendoeira
Joana Melo
Katia Guerreiro
Lidia Ribeiro
Lucilia do Carmo
Lucinda Sobral
Madalena de Melo
Madredeus
Mafalda Arnauth
Maria Alicia
Maria da Fé
Maria da Nazaré
Maria do Carmo (Torres)
Maria-Emelia Ferreira
Maria-Gloria Guedes
Mariana Silva
Maria Silva
Maria-Teresa de Noronha
Marline Costa
Matilde Larguinho
Merces Cunha Rego
Natercia Maria
Roberta Miranda
Saudade dos Santos
Sofia Barbosa
Teresa Sequeira
Teresa Silva Carvalho
Tereza Tarouca
Tina Santos
Tonicha
Alberto Riveira
Alfredo Duarte
António Caldara
António Mourão
António Rocha
António Severino
Caetano Veloso
Camané
Dr. Edmundo de Bettencourt
Helder António
Hendrico da Câmara
Joaqim Pimentel
João Braga
José Câmara
José Paradela D'Oliveira
José Porfirio
Lino Manuel
Nuno da Câmara Pereiros
Tony de Matos
Tristan da Silva
Vicente da Câmara